Konferencija „Riječ, slika i neprijatelj” - uloga medija u procesu sekuritizacije organizovana u Podgorici od 11-13. novembra 2013. godine, za osnovni cilj imala je pokretanje javne debate o ulozi medija u procesu sekuritizacije. Iako nov termin posebno na Balkanu, sekuritizacija je relevantan i problematičan medijski fenomen, prvenstveno iz ugla kreiranja i percepcije takve slike u javnosti.
Konferencija je okupila stručnjake za medije i novinare Zapadnog Balkana i Evropske Unije, otvarajući po prvi put u Crnoj Gori teme koje do sada nijesu bile u fokusu popularnih skupova za medije u regionu u protekloj deceniji. Ovaj skup je na visoko referentan i argumentovan način pokrenuo je debatu o pitanjima koja u velikoj mjeri uslovljavaju slobodu medija; aktuelizujući pitanja političke instrumentalizacije u medijima, kršenja ljudskih prava, etike i standarda novinarske profesije i posebno, uloge medija u procesu sekuritizacije, kao fenomena koji ostavlja duboke negativne posledice za život pojedinca, društva i države. Cilj organizatora je u potpunosti ostvaren.
Prema Kopenhaškoj školi studija bezbjednosti, problem (situacija, osoba, događaj) u javnosti biva sekuritizovan kada njegovo rješavanje prevaziđe okvire standardnog svakodnevnog funkcionisanja društva i predstavi se kao opasnost po bezbjednost cjelokupnog društva, za čije se rješavanje opravdava korišćenje nestandardnih metoda. Ovaj proces se u medijima vrši riječju ili/i fotografijom. Nakon analize velikog broja sekuritizovanih tema u društvu na lokalnom, regionalnom i globalnom nivou, organizatori ove konferencije došli su do zaključka da mediji na Zapadnom Balkanu igraju značajnu ulogu u procesu sekuritizacije, i to dvojnu: oni su ti koji mogu biti oruđe u rukama političkih elita i ostalih interesnih grupa, ali i akteri koji samostalno postavljaju teme na društvenu i političku agendu.
Konferencija „Riječ, slika i neprijatelj” sadržajno bila je formatirana sa 4 panela i temama koje detaljnije pojašnjavaju negativnu ulogu medija u procesu sekuritizacije, kao i različitim političko-društvenim procesima, EX-YU FORUM novinara Zapadnog Balkana i sa multimedijalnom izložbom „Riječ, slika i neprijatelj”, koja je predstavila upečatljiv vizuelni prikaz sadržaja panela, foruma i diskusija.
Konferenciju su 11.11.2013. otvorili predsjednik Upravnog odbora Ranko Vujović, ministar za ljudska i manjinska prava u Vladi Crne Gore Suad Numanović, ministar kulture u Crnoj Gori Branislav Mićunović, šef Delegacije Evropske Unije u Crnoj Gori Mitja Drobnič i specijalni savjetnik generalnog sekretara UN Ban Ki Muna za pitanja ostvarenja milenijumskih ciljeva Filip Dust Blazi. Govornici su u okviru panela koji je otvorio skup, naglasili da je odgovornost medija ključna za dalju demokratizaciju društva, kao i da Crna Gora ima važan i odgovoran zadatak da pokaže zrelost na putu uspostavljanja vladavine prava, poštovanja etičkih načela, prihvatanja drugog i drugačijeg, kako u svim segmentima javnog i društvenog života, tako naravno i u medijima.
U okviru prvog panela pod nazivom “Svemoć medija novog milenijuma” prisutnima su se obratili Alesio Vinči putem video linka, Efrem Radev iz Regionalnog savjeta za saradnju, Andrzej Krajevski ispred samoregulatornog tijela Poljske, Antun Vujić bivši ministar kulture u Hrvatskoj, Stevan Lilić predsednik Upravnog odbora Instituta za javnu politiku i Zoran Pažin, zastupnik Crne Gore pred Evropskim sudom za ljudska prava u Strazburu. Panel je modeririao Vanja Vardjan, novinar Radio Televizije Slovenije.
Osnovna poruka panela bila je da mediji u društvu igraju važnu ulogu u postavljanju tema na društvenu agendu, ali da je u ovom procesu od ključne važnosti djelovanje medija u okviru poretka vladavine prava i poštovanje profesionalnih standarda.
Konferencija je nastavljena prezentacijom knjige „Sto faca i Aca” novinara i voditelja Hrvatske Radio Televizije Aleksandra Stankovića, na kojoj je govorila novinarka Gordana Borović, nakon čega je održana i prezentacija knjige “Anatomija jedne hajke” novinara i publiciste Šemsudina Šekija Radončića na kojoj su govorili novinar Darko Šuković, predsjednica Udruženja deportovanih BiH građana 1992. iz Crne Gore Jasenka Perović i novinar i publicista Andrej Nikolaidis. Panel je moderirala novinarka Selena Tasić.
Drugog dana konferencije, skupu se posredstvom video linka iz Kopenhagena obratila Lene Hansen, sa Univerziteta u Kopenhagenu koja je govorila o Fenomenu uloge medija u procesu sekuritizacije, navodeći brojne interesantne primjere iz prakse.
Na panelu „Tema od visokog rizika” govorili su Flores Artman, tužilaštva Haškog tribunala, Nidžara Ahmetašević sa Univerziteta u Gracu sa temom Suđenje za ratne zločine u medijima na prostorima bivše Jugoslavije. O sekuritizaciji krize u Grčkoj u globalnim medijima govorio je Džordž Cogopulos sa Instituta Eliamep u Atini, a sekuritizaciju Parade ponosa u medijima Srbije obradila je Mina Pejić sa Filozofskog fakulteta u Beogradu. Bernand Nežmah, docent na Filozofskom fakulktetu u Ljubljani i kolumnista „Mladine” govorio je o sekuritizaciji euroatlanskih integracija u slovenačkim medijima. Moderator ovog panela bio je profesor na Fakultetu političkih nauka u Beogradu Filip Ejdus.
Pažnju prisutnih je izazvala intrigantna tema drugog panela „Država kao državni neprijatelj”.Velimir Ćurgus Kazimir, medijski arhiv EBART, govorio je o medijskoj sekuritizaciji Crne Gore u medijima Srbije, dok je Nikola Tomić, pomoćnik urednika lista „Danas” obradio je temu „Uloga medija u ubistvu premijera Srbije Zorana Đinđića”. O sekuritizaciji države u državi govorio je Srđan Kusovac, novinar i sadašnji savetnik premijera Crne Gore za medije. O tabloidnom novinarstvu usmerenom protiv političkih protivnika u BiH govorila je novinarka Nezavisnih Mirjana Kusmuk. Učesnik panela takođe je bio i pisac Svetislav Basara. Posebno interesovanje izazvalo je kazivanje novinarke Brankiće Stanković koje se odnosila na suočavanje sa problemima direktne ugroženosti vlastitog života kroz realizaciju emisije „Insajder”. U timu sa Brankicom Stanković čule su se i zanimljive priče njenih saradnika Jasmine Pašić, Mirjane Jevtović i Miodraga Čvorovića. Moderatorka panela bila je glavna i odgovorna urednica TV PRVA u Crnoj Gori, Sonja Drobac.
Novinari sa prostora Crne Gore, Srbije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Kosova i Makedonije govorili su o novim medijima i etičkim standardima sa posebnim osvrtom na internet i regulaciju u okviru EX-YU foruma. Govorili su Jakša Šćekić (Rojters Srbija), Boško Jakšić (Politika), Petar Luković (E-novine), Ivan Cvejić (BETA), Goran Milić (Al Jazeera), Borjan Jovanovski (MAK), Vanja Vardjan (RTV Slovenija), Adriatik Kelmendi (TV Kosovo), Slavko Mandić (Skala radio), Radojka Rutović (TVCG), Dario Novalić (Bosanski magazin START), Nikola Martinović (advokat), Nikola Vujanović (CG), Amer Ramusović (CG), Budimir Damjanović (CG), Milan Mića Jovanović (Srbija), Kristina Vujić (YUCOM SRB), Selena Tasić (Institut za javnu politiku CG-SRB). Moderator EX YU FORUM-a bio je generalni direktor Direktorata za medije, Ministarstva kulture, Željko Rutović. Kakva je i kolika moć medija nad ljudskim životima približili su na efektan način u okviru trećeg panela Vesna Mališić, urednica NIN-a sa temom „Moć medija nad životom pojedinaca”, Aleksandar Stanković „Vrijednost ljudskog života u hrvatskim medijima”. Benjamin Perks, ekspert UN za ljudska prava i director UNICEF-a u Crnoj Gori govorio je o kršenju ljudskih prava u medijima. Učesnici su imali priliku da čuju više o kršenju standarda etičkog izvještavanja u bosansko-hercegovačkim i makedonskim medijima od urednika dnevnog lista Vest iz Makedonije Borjana Jovanovskog, kao i primjere istih u BiH od bivšeg ombudsmana za medije Mehmeda Halilovića. Moderator ovog panela koji je izazvao živu debatu među prisutnima, moderirao je urednik portal Analitika u Crnoj Gori, Draško Đuranović.
Ključni događaj konferencije bila je multimedijalna izložba „Riječ, slika i neprijatelj”, koja je imala za cilj da prikaže javnosti više od 1.000 primjeraka negativnog medijskog izvještavanja na Zapadnom Balkanu, ali i širom svijeta, kao primjera direktnog kršenja svih etičkih standarda i normi novinarske profesije. Izložbu su u Umjetničkom paviljonu otvorili novinar i urednik izložbe Branko Vojičić i istaknuti crnogorski novinar Danilo Burzan.
Izložba je trajala tri nedelje u Podgorici, nakon čega će biti prezentirana i u drugim gradovima Crne Gore sa ciljem da njenim posjetiocima vizuelno predstavi ulogu medija u procesu sekuritizacije tema, subjekata i događaja, predoči primjere političke instrumentalizacije u medijima, ističući eksponate koji predstavljaju grubo kršenje ljudskih i manjinskih prava u novinarskom izvještavanju i konačno, pokušati da skrene pažnju javnosti na nemjerljivu važnost profesionalizma u novinarstvu. Više od 1.000 primjera naslovnih stranica iz cijelog svijeta i regiona, sa analiziranim elementima fotografije i naslova, ukazuje javnosti na manipulativnu moć medija u kreiranju, vodjenju i zaključivanju procesa, kršeći u tom procesu sve norme profesionalnog novinarstva, poništavajući pri tom stvarni interes javnosti za istinitom profesionalnom i pravovremenom informacijom.
Konferenciju je propratilo na desetine regionalnih medija, o skupu je objavljeno više od 400 članaka i izveštaja, kolumni, komentara, intervjua itd. Događaj je u cjelosti izazvao različite reakcije, kvalitetnu debatu i pokrenuo predstavnike profesije širom Balkana na aktivniji i angažovaniji pristup važnim temama koje su bile predmet diskusija. Cilj organizatora je u potpunosti ostvaren. Skup nije imao za namjeru okupljanje istomišljenika koji će napustiti Podgoricu bez jasnih poruka i tema za dalji rad, već upravo suprotno, pokretanje aktivnosti koje za cilj imaju samokritičku i na dijalogu zasnovanu percepciju i analizu medijske scene na Zapadnom Balkanu .
Konferenciju je takođe propratilo i ono što je bila jedna od tema samog skupa, a to je neprofesionalna, politički instrumentalizovana i pažljivo osmišljena akcija nekoliko medija u Crnoj Gori. Mnogo puta viđen scenario tabloidizovane balkanske medijske scene ponovio se i tokom trajanja ovog skupa. Diskreditacija i sekuritizacija organizatora, učesnika i gostiju konferencije, uvrjedljivi naslovi, karikature, fotomontaže, govor mržnje, iskrivljavanje činjenica- bili su još jednom pokušaj da se svako različito mišljenje u tranzicionom društvu na Balkanu uguši. Sprega određenih medija, nevladinog sektora i predstavnika međunarodnih tijela kao i finansijski interesi koji ih povezuju, još jednom su pokazali da dok društva na Balkanu ne prihvate pluralizam mišljenja, stavova i aktivnosti u okviru jednog društva kao demokratski imperativ, suštinsko napuštanje post-konfliktnog i tranzicionog konteksta u kojem se nalazimo- neće biti moguće.
REZIME
Konačno, konferencija „Riječ, slika i neprijatelj” uspjela je da na visoko kvalifikovan i stručan način pokrene aktivnu javnu debatu o stanju u medijima, ne samo na Zapadnom Balkanu, već i šire. Javnost je imala priliku da čuje i vidi brojne primjere koji bliže objašnajvaju ulogu medija u sekuritizaciji tema i događaja, te koliko takve aktivnosti utiču na brojne procese u društvu, i kakve trajne posledice neprofesionalno i politički instrumentalizovano medijsko izvještavanje može da prouzrokuje, kako u zemljama u tranziciji, tako i u razvijenim demokratijama. Sumarno, učesnici konferencije nedvosmisleni su u zaključku da se fenomen sekuritizacije i svi njegovi pojavni oblici dominantno reflektuju kroz urušavanje vrednosnog sistema i etičko-kulturološke dimenzije javnog interesa i javne misije informacije kao opšteg dobra. Poštovanje prava Drugog i prava na privatnost pojedinca, poništeno je pred samoproglašenim „pravom" medijskog kapitala da prodaje sekuritizovanu, manipulativnu i serijski fabrikovanu tzv. informaciju, i tako u sopstvenom interesu formira javno mnjenje, kako bi postali dominantno politički uticajan faktor u društvu, pri tome bez bilo kakve zakonske ili političke odgovornosti. Fenomenološko-poslovni model medijske sekuritizacije po svaku cijenu, suprotan javnom interesu, ostaviće duboke posledice po demokratsko-političko, kulturološki i medijski život društva. Podjednaka je obaveza svih javnih subjekata društva da manipulativni fenomen sekuritizacije aktuelizuje, sadržajno problematizuje i edukativno prevenira u cilju uspostavljanja i održivosti demokratskih alata i civilizacijskog progresa koji počiva na argumentovanoj moći dijaloga a ne moći koncentrovanog medijskog Konferenciju su zajednički organizovali Medijski savjet za samoregulaciju Crne Gore, Udruženje nezavisnih elektronskih medija Crne Gore, Asocijacija komercijalnih elektronskih medija Crne Gore, Društvo crnogorskih novinara, Udruženje lokalnih štampanih medija Crne Gore i Institut za javnu politiku, uz podršku Ministarstva kulture Crne Gore, Ministarstva za ljudska i manjinska prava Crne Gore kao i brojne pokrovitelje i sponzore.
