Osam godina nakon sticanja nezavisnosti od Srbije i dve decenije nakon tranzicije od post-konfliktnog i post-autoritarnog konteksta ka EU integracijama, medijska scena u Crnoj Gori i dalje odražava duboke političke podele koje je stvorila borba za nacionalnu i teritorijalnu nezavisnost.
Crna Gora je relativno mala država, sa svega 650.000 stanovnika. Šest dnevnih novina koje se distribuiraju na nacionalnom nivou, retko pružaju verodostojne, uravnotežene i pouzdane informacije čitaocima. Elektronski mediji su uglavnom fokusirani na zabavni program i površno izveštavanje o događajima, dok internet medijima nedostaje poverenje javnosti i profesionalni standardi pri objavljivanju sadržaja.
Štampani mediji su najvećim delom podeljeni na anti-vladine a pro-opozicione i obrnuto. List Pobjeda, koji je u državnom vlasništvu, većinom članaka podržava politiku Vlade, bez kritičke distance prema temama o kojima se izveštava, dok opoziciona medijska scena ima vise varijabli koje bi trebalo da budu uzete u obzir. Dva važna pitanja imaju uticaj na opozicionu medijsku sliku. Prvi je pro-srpski pogled koji je najvidljiviji u pisanju lista Dan. Taj medij se obraća velikom broju građana Crne Gore koji se izjašnjavaju kao Srbi i vide Srbiju i Crnu Goru kao jednu državu, a Srbe i Crnogorce kao jedan narod. Druga varijabla su anti-vladini mediji kao što su Vijesti, koje pružaju političku podršku opozicionim partijama kroz diskurs i vrednosni kontekst koji koriste, Srpski dnevni list Blic i novi tabloid Informer predstavljaju različite, ali na ovom nivou netransparentne interese. Dnevne novine pokušavaju da ostanu neutralne u toj bici ali zbog te neutralnosti nemaju uticaj kao drugi navedeni mediji.
Sa sigurnošču se, međutim, može reći da su svi gore pomenuti mediji vođeni političkim ciljevima i ideologijom pre nego informativnom agendom kao prioritetom u njihovom izveštavanju o temama iz društveno-političkog života Crne Gore. Veze ka političkim partijama mogu biti praćene analizom glavnih tema, aktera (državnih i nedržavnih) izdanja i agende koje štampani mediji stavljalju u centar pažnje.
Fenomen koji dominira ovom sferom javne arene, takođe poznat kao politički i poslovni paralelizam, odražava se u “novinarstvu naslova”. U Crnoj Gori štampani naslovi se obično konstruišu oko jakih izraza, “ekskluzivnih informacija”, ličnih optužbi i otkrića koja nemaju skoro nikakve veze sa sadržajem članka koji prati naslov. Istovremeno, činjenice u članku su neodređene, pogrešno prenete ili čak nepostojeće. Razlog za ovaj vid “novinarstva” leži u političkim/finansijskim/ličnim motivima vlasnika dnevnih novina. Lične bitke preko naslovnih strana prikazuju političku debatu, gde je čitalac u poziciji da se informiše isključivo na osnovu ideologije onih koji vrše uticaj na članak (vlasnici, urednici ili interesne grupe koje su u centru tog medijskog kruga). Iz perspektive formiranja medijske politike, gde novinari treba da budu snažna, verodostojna veza između vlasti i javnosti, društveni činilac koji informiše, obrazuje i daje glas marginalizovanim delovima društva zanemarenim od strane glavnih političkih tokova, crnogorski mediji nisu uspeli da dostignu ovu najvažniju svrhu svog postojanja.
Još jedna specifičnost crnogorske medijske slike, koja je opet u direktnoj vezi sa paralelizmom politike i biznisa, leži u činjenici da se “politički saveznici” vlasnika medija takođe mogu naći u institucijama Vlade, međunarodnim organizacijama, ambasadama i pravosudnim organima. Posledica ovih politički motivisanih i često na privatnim interesima baziranih veza, kao i ignorisanja etičkih i moralnih standarda u novinarskom izveštavanju, jeste pokušaj novinara i odgovornih urednika da donesu konačnu presudu u svim slučajevima, istovremeno nepružajući sve relevantne informacije javnosti u vezi sa temom izveštavanja. Kada postane trend, takva praksa vodi ka nepoštovanju osnovnih etičkih principa i ugrožavanju osnovnih ljudskih prava onih koji su meta tih izveštaja.
U Vodiču za podršku Evropske unije medijskoj slobodi i integritetu medija u zemljama kandidatima 2014-2020, Generalni Direktorat za proširenje poručuje: “Od suštinske je važnosti da zemlje kandidati za članstvo u EU garantuju otvorenost i pluralizam medija u kojima je dozvoljeno kritičko i nezavisno novinarstvo. Bez potpune slobode medija, građanima zemalja kandidata je uskraćeno pravo na uravnotežene, istinite i pouzdane informacije bez izlaganja predrasudama i propagandi.” Međutim, problem u Crnoj Gori predstavlja činjenica da je istraživačko i kritičko novinarstvo veoma često u službi političkih, finansijskih i privatnih interesa ili opisanih ideologija. Istraživački članci su pod velikim uticajem “izvora informacija” koji potiču iz redova zvaničnika ili kriminalnih mreža iz vremena rata. Kao posledica svega toga, infrastruktura crnogorskih medija je više alat za defamaciju “neprijatelja” nego alat za slobodnu diskusiju oko najvažnijih političkih pitanja u društvu.
Postoji vise načina da se odgovori na ovo stanje. Međutim, u ovom konkretnom trenutku u kome živimo, ne postoje značajne namere, inicijative, niti čak razmišljanja bilo koje zainteresovane strane da promeni sadašnji status quo.
~~~
Selena Tasić, Programska menadžerka Instituta za javnu politiku
Članak je objavljen na portalu fairpress.eu
