Institut za javnu politku predstavio je danas u Univerzitetskoj biblioteci „Svetozar Marković“ ''Zbirku mapa, veduta i dokumenata – Srbija, Crna Gora i Dalmacija kroz vekove''.
Ova knjiga bila je ujedno i povod za održavanje skupa Kartografija i kartofilija u Srbiji 2022., koji su zajedno priredili Institut za javnu politiku i Univerzitetska biblioteka Svetozar Marković.
Današnji skup bio je prvi događaj ove vrste u našoj zemlji. U Univerzitetskoj biblioteci, na jednom mestu okupili su se naučnici, kolekcionari i predstavnici institucija koji su u okviru tri sesije razgovarali o razvoju kartografije, od njenog nastanka do danas. Posebna pažnja posvećena je značaju kartofilije i njenoj ulozi u smislu istorijskih dokumenata.
Prva sesija bila je posvećena upravo promociji knjige ''Zbirka mapa, veduta i dokumenata – Srbija, Crna Gora i Dalmacija kroz vekove'' Instituta za javnu politiku. Knjiga je sačinjena od 112 mapa, 39 veduta i 41 knjige, dokumenata i srodnog materijala.
Važno je napomenuti da ovo izdanje ne predstavlja puko nabrajanje podataka i suvoparno ređanje slika od stranice do stranice, već je pre svega zamišljeno kao uvod u kartofiliju i kolekcionarstvo. Kako objašnjava naučni saradnik Instituta dr Vladimir Abramović, jedan od autora ove Zbirke, u njemu se mogu pronaći informacije o tehnikama izrade i štampe. Važan segment odnosi se i na predstavljanje istorijskog konteksta, odnosno okolnosti u kojima su ova dela nastala.
“Kako bismo na pravi način razumeli jednu mapu, moramo znati u kakvim okolnostima je nastala – kakve su bile političke prilike, koji ratovi i sukobi su bili u toku, ko je autor mape. Da li je izvor relevantan ili su eventualno, u njenom kreiranju udela imali trgovci koji su na taj način računali svoje puteve… Upravo zbog toga, ponosan sam što ova zbirka pruža jedan širi kontekst svim čitaocima i zaista ne postoji mogućnost da vas ne zaintrigira već na samom početku.”
Ono što je, prema njegovim rečima, i bio jedan od ciljeva kojima se on, zajedno sa timom autora, rukovodio prilikom izrade ove Zbirke, jeste podsticanje interesovanja akademske i šire javnosti za teme izrade, sakupljanja i korišćenja mapa, karata, atlasa, odnosno kartografiju i kartofiliju uopšte.
“Svi znamo da deca obično uče glavne gradove napamet, od ranog detinjstva vole da se igraju sa atlasima i globusima, a onda dolazi geografija, mnogima omiljeni predmet u osnovnoj i srednjoj školi. Nakon toga, kao da svi zaboravimo na geografske karte, mape i globuse. Ono što mi želimo, jeste da širokoj javnosti u Srbiji zaista približimo ovu temu, njen značaj za razumevanje istorije, kao i da ukažemo na činjenicu da su karte i mape zaista najbolji svedoci jednog vremena. Svedoci koji ne govore rečima, ali svojom slikom kazuju sve”, objašnjava dr Abramović.
Kako smo svedoci vremena digitalizacije i naprednih tehnologija, sve mape koje se nalaze u zbirci prilagođene su savremenom čitaocu, dok su istovremeno u potpunosti sačuvale svoju vrednost kao “svedoka jednog vremena”. Poduhvat sistematizacije, digitalizacije i procenjivanja materijala započet je sredinom 2018. godine, a okončan u decembru 2019.
U ovoj kolekciji nalaze se mape Balkanskog poluostrva sa posebnim osvrtom na centralnu Srbiju, Vojvodinu, Hercegovinu, Slavoniju, Boku kotorsku i istočnu obalu Jadrana. U ovom, drugom i dopunjenom izdanju Zbirke, nalaze se dela nastala između 1493. i 1931. godine, čime je obuhvaćen vremenski period duži od pet vekova. Zajedno sa nekoliko privatnih kolekcija, ovo je jedna od najobimnijih kartofilskih zbirki na našim prostorima, ako izuzmemo zbirke u državnom vlasništvu.
Na samom otvaranju skupa doc dr Adam Sofronijević istakao je da mape predstavljaju vrlo važan iskaz javnosti i da one svima nama „ostaju kao trag za budućnost“. Osvrnuvši se nam skup, dr Sofronijević još je pomenuo da „nama u Srbiji fali javnost za kartografiju i to je ono što ova izložba želi da započne, da stvori javnost, zajednicu ljubitelja, akademski zainteresovanih ljudi, kolekcionara, jer bez javnosti ni jedna oblast ne može napredovati.
U toku prve sesije, koja je bila rezervisana za samo predstavljanje knjige, govorili su, pored dr Vladimira Abramovića, i gospodin Petar Arbutina iz Službenog glasnika, Marko Milovanović, priređivač Zbirke i prof dr Zoran Rakić sa Filozofskog fakulteta.
Gospodin Arbutina je tokom svog izlaganja istakao činjenicu da mi nemamo leksikografski zavod ili institut koji bi nas determinisao motodološki i naučno u vremenu i prostoru, iz pozicije svega onoga što nas čini narodom i nacijom i što nas je odredilo budućim vremenima. S tim u vezi, smatra da je Institut za javnu politiku upravo preuzeo ovu ulogu koju bi trebalo da ima leksikografski zavod ili institut. Još je naveo da „Svaka kolekcija jeste slika kolekcionara, njegovog truda i rada. Ova knjiga i ovaj događaj je dobar i uspešan pokušaj da se mi odredimo u odnosu na sve ono što jeste naša baština i čega nema razloga da se stidimo.“
Nakon izlaganja gospodina Arbutine, usledilo je izlaganje priređivača ove Zbire, Marka Milovanovića koji je govorio o nastanku ove Zbirke i napomenuo činjenicu da je ova Zbirka jedna od najvećih zbirki ovog tipa za naš prostor i da je ona i stručnog i informativnog karaktera.
Na samom kraju prve sesije skupa, publici se obratio prof dr Zoran Rakić, koji je u svom izlaganju istakao da je pojavnom ovog kataloga, naša kultura obogaćena jednim pošteno i savesno izrađenim priručnikom, pouzdanim i dobro dokumentovanim, koji će biti od koristi naučnim znalcima, iskusnim kolekcionarima, ali i brojnim kartofilima amaterima, kao i međunarodnoj zajednici.
Druga sesija skupa „Kartografija i njen razvoj“ započela je izlaganjem prof dr Jasmine Jovanović koja je svoje izlaganje posvetila kartama, šta one predstavljaju i njihov značaj. „Izrada karata i atlasa je veoma važna jer su oni dokumenti vremena u kom su nastali i predstavljaju izuzetnu kulturnu i istorijsku vrednost i veoma su značajni za nacionalni razvoj bilo koje zemlje“.
Filip Trajković iz Pedagoškog muzeja je u svom izlaganju govorio o Misteriji treće karte u prvom tomu „Istorije raznih slovenskih naroda“ Arhimandrita Jovana Rajića, kao značajno delo srpske istorije i istoriografije.
Sesija je zatvorena obraćanjem Phila Tiemeyera, koji je svoje izlaganje posvetio kartografiji kolonijalizma, sa posebnom pažnjom na JAT kompaniju. Tom prilikom istakao je da su avio kompanije Ujedinjenog kraljevstva i SAD za vreme Hladnog rata, prilikom organizacije svojih inostranih letova, sledili obrise bivše imperije (UK) odnosno sopstvene zone uticaja u zapadnoj hemisferi (SAD). Jugoslavija i Beograd su putem JAT-a ponudile drugačiju koncepciju, omogućivši ravnopravnije povezivanje "globalnog Juga" sa svetom.
Treća sesija se, uslovno rečeno, sastojala iz dva dela, institucionalin kolekcija i privatnih kolekcija.
U okviru prvog dela koji se osvrće na institucionalne kolekcije, gospođa Angelina Banković iz Muzeja grada Beograda govorila je na temu „Karte i planovi u Zbirci za arhitekturu i urbanizam Muzeja grada Beograda“ i tom prilikom je pomenula da se u okviru ove zbirke nalazi jednistven primerak Generalnog plana za grad Beograd.
Nakon njenog izlaganja, govorila je Jelena Glišović iz Narodne biblioteke Srbije, istaknuvši da svaka zbirka predstavlja mesto za razumevanje i shvatanje prošlosti i da ona predstavlja preduslov za shvatanje sadašnjeg trenutka i za dobro planiranje budućnosti predviđanja. „Katalog je jedna od karika povezivanja kartografskog nasleđa Srbije“, navela je gospođa Glišović.
Za sam kraj predstavljanja institucionalnih kolekcija, govorila je dr Tatjana Brzulović Stanisavljević, koja je predstavila karte i mape iz fonda Univerzitetske biblioteke.
Takozvani drugi deo poslednje sesije, koji se ticao privatnih kolekcija, otvorio je Marko Krsmanović-Simić koji je govorio o vojnoj kartografiji i njenoj problematici, a temu je ilustrovao primerom karte Nikole de Fera, na kojoj je prikazana opsada Beograda 1717. godine.
Filip Tomašević je, odmah nakon gospodina Krsmanovića govorio o tržištu starih mapa u Srbiji iz ugla antikvara i trgovca antikvitetima, ističući osobenosti i izazove koje to tržište karakterišu.
Za sam kraj sesije, Srđan Stojančev se osvrnuo na problematiku knjiga koje sadrže mape, ali o kojima se ta činjenica ne zna (odnosno, ne zna se da sadrže mape, a one ih ipak imaju). Osim toga, predstavio je i jedno retko izdanje vodiča u Jerusalim na grčkom i turskom jeziku (ali pisanog grčkim alfabetom), ilustrovanog Žefarovićevim gravirama.
Današnji skup otvoren je jednodnevnom izložbom mapa i karata iz fonda Univerzitetske biblioteke „Svetozar Marković“ i Instituta za javnu politiku, na kojoj su posetioci po prvi put bili u prilici da vide neke od najređih i najvrednijih mapa, karata i veduta sa ovih prostora. Interesovanje za današnji skup i izložbu prevazišlo je sva očekivanja i to daje za pravo da se nadamo povratku kartografije i kartofilije u Srbiju na velika vrata.
Beograd,
14. maj 2022. godine
