Sporazumom o stabilizaciji i pridruživanju između Crne Gore i Evropske unije, a shodno dinamici predviđenoj strateškim dokumentima o pristupanju, kao jedna od prioritetnih obaveza Crne Gore definisano je usklađivanjem zakonodavstva sa evropskom pravnom tekovinom. S obzirom da je Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju stupio na snagu u maju 2010. godine, Crna Gora se time obavezuje da uskladi svoje zakonodavstvo u relevantnim sektorima sa zakonodavstvom Evropske zajednice (acquis) i da ga efikasno sprovodi, a što uključuje i oblast koja se odnosi na medije.
Zakon o elektronskim medijima, poslednji put je mijenjan 2011. godine, izazvao je podijeljenost mišljenja i širu javnu raspravu uglavnom kada je u pitanju izmena dijela Zakona koji se odnosi na državnu pomoć javnim servisima. Nacrtom Zakona o izmjenama i dopunama zakona o elektronskim medijima predviđeno je da će isti nakon proglašenja biti primjenjivan od 1. januara 2016. godine. Predmet izmjena i dopuna Zakona o elektronskim medijima je usaglašavanje Zakona sa Direktivom o audiovizuelnim medijskim uslugama (Direktiva 2010/13/EU Evropskog parlamenta i Savjeta od 10. marta 2010. godine) i implementacija pravila o državnoj pomoći za javne emitere u cilju ispunjavanja uslova iz pregovaračkog poglavlja 8 – Konkurencija.
Članovi Radne grupe koja je pripremala Nacrt navode niz zamjerki na postojeći Zakon, među kojima su zamjerke na rad Fonda za podsticanje medijskog pluralizma, podizanje procjena kvote sopstvene produkcije itd.Pravna tekovina u oblasti konkurencije obuhvata antimonopolsku politiku i politiku kontrole državne pomoći. Ona uključuje pravila i procedure za suzbijanje antikonkurentskog ponašanja (restriktivne sporazume između preduzeća i zloupotrebu dominantnog položaja), pažljivo praćenje koncentracije preduzeća i sprečavanje vlada da dodjeljuju državnu pomoć koja narušava konkurenciju na unutrašnjem tržištu.
Jedan od osnovnih prioriteta predlagača izmjena Zakona, Ministarstva kulture, bilo je uvođenje jasnijih pravila o državnoj pomoći za javne radio difuzne servise ali i povećanje transparentnosti finansiranja lokalnih javnih emitera kao i usklađivanje sa direktivom o audio-vizuelnim medijsklim uslugama.
Pravni i institucionalni okvir u oblasti finansiranja medija iz javnih finansija
Ovu oblast regulišu tri zakona i to: Zakon o zaštiti konkurencije, Zakon o kontroli državne pomoći, Zakon o elektronskim medijima. Zakon o zaštiti konkurencije, čija je primjena otpočela oktobra 2012. godine, osnovni je propis kojim se uređuju način, postupci i mjere zaštite konkurencije u Crnoj Gori. Zakon se odnosi na sve oblike sprečavanja, ograničavanja ili narušavanja konkurencije od strane učesnika na tržištu Crne Gore, ali i na akte i radnje donesene, odnosno učinjene van njene teritorije, a koje za cilj ili posledicu imaju povredu konkurencije na teritoriji Crne Gore. Zakonom je definisan i nezavisni organ koji samostalno obavlja poslove i nadležnosti iz djelokruga ovog zakona – Agencija za zaštitu konkurencije Crne Gore.
Proglašavanjem Zakona o kontroli državne pomoći, koji je donijela Skupština Crne Gore 9. novembra 2009. godine (»Službeni list CG« 74/09 od 13.11.2009, 57/11 od 30.11.2011)uređuju se uslovi i postupak davanja i kontrole korišćenja državne pomoći, primjenom principa tržišne ekonomije, očuvanja konkurencije i obezbjeđivanja transparentnosti izvršavanja obaveza preuzetih potvrđenim međunarodnim ugovorima.
U zemljama regiona, Srbiji i Hrvatskoj, postoji i poseban zakon o nedozvoljenoj medijskoj koncentraciji, kojim se reguliše transparentnost tržišta i sprečavanje monopola. U Crnoj Gori međutim, zbog nedostatka lex specialis po pitanju medijske koncentracije, ovaj problem reguliše se analognom primjenom Zakona o zaštiti konkurencije (»Službeni list CG« 44/2012 od 9.8.2012).Usvajanjem Zakona o zaštiti konkurencije (»Službeni list RCG« 69/2005), koji je stupio na snagu 1. januara 2006. godine, po prvi put se na teritoriji Crne Gore zabranjuju karteli (zabranjeni sporazumi), usaglašena praksa kojima se narušava ili sprečava konkurencija (saradnja učesnika bez zaključenja formalnog sporazuma), zloupotreba dominantnog položaja i druge okolnosti kojima se utiče na povredu konkurentske prakse. Zakon uključuje i kontrolu koncentracije, koja je dodatni novi instrument prepoznat u Zakonu o zaštiti konkurencije.
Upućeno niz zamjerki na Nacrt
Međutim, stručna javnost, predstavnici medija i NVO sektora u Crnoj Gori iznjeli su niz argumenata i zamjerki koje su uputili Ministarstvu kulture.
Udruženje lokalnih servisa zahteva od predlagača da „zakonski uspostavi stabilan sistem finansiranja koji će biti ujednačen na državnom nivou i neće biti podložan bilo kakvim političkim ili ekonomskim uticajima”, objašnjavajući da time prestaju da zavise od dobre volje lokalnih vlasti. Generalni direktor
Direktorata za medije u Ministarstvu kulture, Željko Rutović, taj zahtev je ocijenio kao „potpuno nekritički i neprofesionalni prijedlog da se sa nivoa države odredi lokalnim samoupravama procenat finansiranja za njihove potrebe” dodajući da bi to bio nepopularan potez koji nije primjenljiv ni u praksi, niti je ustavna kategorija.
Predloge su takođe dostavili član radne grupe za pripremu Nacrta izmjena Zakona o elektronskim medijima Goran Đurović i nevladine organizacije Centar za građansko obrazovanje (CGO), Centar za razvoj nevladinih organizacija (CRNVO), Centar za monitoring i istraživanja (CEMI), Institut Alternativa (IA) i Juventas. Njihov predlog se odnosio na propisivanje minimalnog procenta od 25% sopstvene produkcije za sve elektronske emitere koji žele da dobiju odobrenje za emitovanje, kao i da se u slučaju nepridržavanja ovog procenta proizvodnje sopstvenog programa, emiteru oduzme dozvola za emitovanje programa.
Crna Gora je u 2013. godini učinila još jedan korak ka stvaranju uslova za napredak i razvoj slobodne tržišne konkurencije, osnivanjem Agencije, kao funkcionalno nezavisnog organa za praćenje politike konkurencije i obezbijeđivanja uslova slobodnog preduzetništva. To je svakako bio i jedan od osnovnih zahtjeva Evropske Komisije u postupku stalnih pregovora o ispunjenju svih uslova iz Poglavlja 8.
Tužba zbog nelojalne konkurencije protiv TV Pink M i dnevnog lista „Pobjeda”
U svijetlu aktuelnih zakonskih izmjena, dva slučaja su propratila argumentaciju obije strane. Jedan od njih je slučaj tužbe kompanije „Daily press”, koja u svom vlasništvu ima televiziju, dnevne novine i portal, protiv kompanije TV Pink M i dnevnog lista „Pobjeda”, zbog nelojalne konkurencije i „negativne kampanje čiji je cilj narušavanje ugleda i poslovanja lista i portala”. U tužbi Privrednom sudu traži se naknada materijalne štete od 660.000 eura. Direktor “Vijesti” Željko Ivanović objasnio je da je tužba podnijeta zbog udruženog zločinačkog poduhvata – rušenje ugleda naših medija i njihovog uništenja, podnijeta nakon višemjesečne, gotovo svakodnevne prljave kampanje TV Pink M i „Pobjede”.
Izvršni i programski direktor TV Pink Montenegro Goran Radenović s druge strane, tvrdi da je „Daily press” kompanija, koja je u vlasništvu Miodraga Perovića i Željka Ivanovića, podnijela tužbu protiv TV Pink M televizije i tražila 660.000 eura, tačno onoliko koliko predstavlja dug državi za poreze, iako on „vjeruje da je ta cifra mnogo veća”. Tužba protiv Pobjede je odbačena zbog stečaja, a Daily press je nastavio sa tužbom protiv Pink Montenegro. Radenović je takođe pojasnio da je u Crnoj Gori došlo do opšteg smanjenja marketinškog budžeta, kako za elektronske medije tako i štampane.
Kako je već navedeno, radi se o postupku koji je još uvijek u toku, a takođe i o spornom odnosu koji je regulisan navedenim pozitivnim pravnim propisima. Takođe, rešavanje pomenutog spornog odnosa u funkcionalnoj je nadležnosti Privrednog suda. Kako u predmetnom postupku još uvijek nije donesena meritorna odluka, odnosno isti nije pravosnažno okončan tako ostaje da sud, u toku postupka, a u skladu sa svojim ovlašćenjima utvrdi da li je u konkretnom slučaju narušena konkurencija i ukoliko jeste koliko iznosi visina štete koju je, eventualno, tužilac pretrpio. Kao što i u svakom demokratskom društvu gdje sudska vlast, kao jedna od grana vlasti, omogućava da se poštuje pravni poredak države i štiti načelo zakonitosti kroz donošenje sudskih odluka, tako je i donošenjem navedenih propisa, pravosuđe naše države u mogućnosti da društvo, odnosno u konkretnom slučaju pravno lice, zaštiti i od nelojalne konkurencije. Dakle, u slučaju da se meritornom odlukom utvrdi osnovanost tužbenog zahtjeva ,,Daily pressa”, to će biti signal koji će u daljem toku uticati na sve medije da u većem stepenu poštuju pozitivne pravne propise koji se odnose na rad i funkcionisanje istih.
Zakon o elektronskim medijima u Analitičkom izvještaju, pratećem dokumentu uz Mišljenje EK o članstvu Crne Gore u EU iz novembra 2010. godine, ocijenjen je kao dobra osnova za razvoj i regulisanje javnih emitera i šire posmatrano za nezavisnost i profesionalnost medija, kao i da je u velikoj mjeri usklađen sa Direktivom o audio-vizuelnim medijskim uslugama. Dok je nacrt Zakona o izmjenama i dopunama zakona o elektronskim medijima (april 2015. godine) kvalitetna smjernica ka daljem ispunjavanju uslova iz pregovaračkog poglavlja 8 – Konkurencija.
Usvajanjem navedenih zakona može se zaključiti da je učinjen značajan iskorak u reformi medija, utemeljenim na principima ostvarivanja slobode javnog informisanja, zaštite medijskog pluralizma, sprečavanje narušavanja konkurencije na unutrašnjem tržištu, te značajan vid usklađenosti zakonodavstva sa evropskom pravnom tekovinom, iako jos uvijek ostaje da se vidi koliko će predložene izmjene zaista poboljšati situaciju u kojoj se danas nalaze mediji u Crnoj Gori.
~~~
Selena Tasić, Programska menadžerka Instituta za javnu politiku
Marijana Zečević, saradnica Instituta za javnu politiku
Ovaj članak je objavljen na sajtu fairpress.eu